icd_eca_logo Strona G³ówna | Kontakt | Mapa Strony          
jezioro
Nowo¶ci Imprezy Kadra Galeria Pliki SPilne Polski Zwi±zek Kajakowy - Polish Canoe Federation
 

Warunki u¿ycia substancji znajduj±cej siê na li¶cie dopingowej WADA w leczeniu sportowca

Sportowiec te¿ cz³owiek i mo¿e zachorowaæ. Ma równie¿ prawo byæ leczonym skutecznie, z u¿yciem dostêpnych metod i leków.

Warunki u¿ycia substancji znajduj±cej siê na li¶cie dopingowej WADA w leczeniu sportowca

Jak wa¿n± spraw± jest dok³adna znajomo¶æ aktualnych przepisów antydopingowych oraz listy ¶rodków i metod uznanych za dopingowe, og³aszanej corocznie przez ¦wiatow± Agencjê Antydopingow± (WADA), dobitnie ¶wiadczy dyskwalifikacja naszej m³odej narciarki-biegaczki Justyny Kowalczyk.
W rekonstrukcji zdarzeñ poprzedzaj±cych decyzjê FIS opieramy siê na informacjach prasowych, albowiem Polski Zwi±zek Narciarski nie udostêpni³ nam tych danych. Otó¿ dzieñ po M³odzie¿owych Mistrzostwach ¦wiata w Innsbrucku, gdzie zdoby³a 3 medale z³oty, srebrny i br±zowy, Justyna Kowalczyk wystartowa³a w Oberstdorfie w zawodach o Puchar Alp. Pó¼niej startowa³a na Mistrzostwach ¦wiata seniorów, gdzie zajê³a 4. miejsce w biegu na 30 km technik± dowoln±. Efektem badañ antydopingowych wykonanych podczas Pucharu Alp by³a dyskwalifikacja — wykryto w jej organizmie ¶lady obecno¶ci substancji z grupy glukokortykosteroidów, znajduj±cych siê na li¶cie ¶rodków dopingowych. Ich u¿ycie w leczeniu zawodników jest dopuszczalne, ale pod pewnymi warunkami.
Zakaz udzia³u w zawodach do stycznia 2007 roku oznacza³ wykluczenie zawodniczki z przysz³orocznej rywalizacji w Igrzyskach Olimpijskich w Turynie. Polski Zwi±zek Narciarski z³o¿y³ w tej sprawie odwo³anie. Zanim zosta³o ono rozpatrzone, na skutek interwencji WADA, FIS zmniejszy³ karê, ograniczaj±c jej termin do 21 stycznia 2006 roku. Sprawa przyjê³a wiêc nieco korzystniejszy obrót, ale problem pozosta³.
Po opisanych zdarzeniach Justyna Kowalczyk wyja¶nia³a, ¿e przez ca³y sezon cierpia³a na zapalenie ¶ciêgna Achillesa i od pocz±tku stycznia w dni treningowe przyjmowa³a lek "przeciwbólowy" - dexamethason. W Oberstdorfie noga bola³a j± wyj±tkowo mocno, dlatego w dniu zawodów wziê³a pó³ tabletki. Doda³a przy tym, ¿e ze strony Zwi±zku nie by³o ¿adnych szkoleñ, ani informacji o sprawach leków i substancji zakazanych dla sportowców. Dopiero pó¼niej, ju¿ po incydencie, wyczyta³a co trzeba w "Sporcie Wyczynowym".
Sprawa Justyny Kowalczyk zawiera aspekt ogólny i specjalny, warto im siê bli¿ej przyjrzeæ i wyja¶niæ.

 

Chory zawodnik (Therapeutic Use Exemptions)
Sportowiec te¿ cz³owiek i mo¿e zachorowaæ. W leczeniu mo¿e stosowaæ rozmaite leki - otrzymane na podstawie recepty wystawionej przez lekarza oraz preparaty dostêpne w aptekach, sklepach czy drogeriach, kupowane pod wp³ywem reklam, kolegów i innych osób. W obu przypadkach zawodnik wysokiej klasy, startuj±cy w zawodach (krajowych, zagranicznych) nara¿a siê na niebezpieczeñstwo przekroczenia przepisów antydopingowych. Aby tego unikn±æ, zanim otrzyma receptê, musi o swoim statusie poinformowaæ lekarza, a lekarz musi siê upewniæ, ¿e przepisany przez niego lek nie zawiera substancji dopingowej. O ile nie jest tego pewny, decyzjê o sposobie leczenia musi skonsultowaæ z odpowiednim lekarzem sportowym, farmaceut± lub Komisj± do Zwalczania Dopingu w Sporcie.
Je¿eli zawodnik decyduje siê prowadziæ terapiê "na w³asn± rêkê", sam musi sprawdziæ w wykazie leków zakazanych (je¶li go nie posiada, powinien zwróciæ siê do zwi±zku sportowego), czy dany preparat nie zawiera niedozwolonej substancji. Mo¿e równie¿ poprosiæ o pomoc farmaceutê w aptece.
Ka¿dy chory sportowiec ma prawo do zastosowania najlepszej metody leczniczej. daj±cej szansê szybkiego i skutecznego wyleczenia. Je¿eli w danym przypadku nie mo¿na zastosowaæ alternatywnej metody terapii, a jedynie u¿ycie zakazanej przez przepisy antydopingowe substancji lub metody pozwala na uzyskanie optymalnych wyników leczniczych, zawodnik musi wyst±piæ o zgodê na terapeutyczne u¿ycie zakazanego leku i/lub metody (Terapeutic Use Exemption) (przepis wprowadzony przez WADA od 1 stycznia 2005 r.)
Zezwolenie takie mo¿na otrzymaæ w nastêpuj±cych przypadkach:

  • gdy bez zastosowania zakazanego ¶rodka lub metody stan zdrowa chorego sportowca móg³by siê pogorszyæ lub mog³yby wyst±piæ powa¿ne problemy zdrowotne;
  • gdy zastosowanie danej substancji nie powoduje znacznego wzrostu zdolno¶ci wysi³kowej/sprawno¶ci fizycznej;
  • gdy nie ma innych metod lub leków mog±cych zast±piæ zakazane substancje i sposoby lecznicze.

¦wiatowa Agencja Antydopingowa (WADA) ustanowi³a miêdzynarodowe standardy (procedury) dotycz±ce wydawania zezwoleñ na therapeutic use exemption - TUE. Miêdzynarodowe federacje sportowe i narodowe organizacje antydopingowe maj± powo³ywaæ specjalne komitety (TUEC), z³o¿one z niezale¿nych lekarzy, do których mog± byæ kierowane pro¶by sportowców, na podstawie udokumentowanej medycznie sytuacji, o zezwolenie na terapeutyczne u¿ycie niedozwolonego ¶rodka.
Sportowcy klasy miêdzynarodowej powinni przes³aæ tak± pro¶bê do odpowiednich miêdzynarodowych federacji, które s± w³adne do wyra¿enia zgody. W przypadku innych sportowców wnioski nale¿y kierowaæ do odpowiednich narodowych instytucji antydopingowych. Wystarczy je¶li wniosek zostanie skierowany do jednej z takich instytucji. Podczas wiêkszych zawodów mo¿e zaj¶æ potrzeba sk³adania specjalnych protoko³ów dla uzyskania zgody na terapeutyczne u¿ycie zakazanego ¶rodka.
WADA, poprzez w³asn± Komisjê (TUEC), ma prawo monitorowania i dokonywania przegl±dów ka¿dego wydanego zezwolenia, aby je zatwierdziæ lub anulowaæ. Do tej Komisji mog± siê odwo³ywaæ sportowcy, którym odmówiono takiej zgody. Je¿eli WADA uzna odmowê za niezgodn± z miêdzynarodowymi standardami, mo¿e nakazaæ zmianê decyzji.
Istniej± dwa rodzaje procedur uzyskania zgody na u¿ycie terapeutyczne zakazanej substancji: skrócona (Abbreyiated Therapeutic Use Exemption) i standardowa (Therapeutic Use Exemption).

  1. Skrócona dotyczy tylko glukokortykosteroidów, stosowanych miejscowo, ale nie ogólnie (np. w chorobach dermatologicznych) oraz beta 2-agonistów (formewrol, salburnmol, salmeterol i terbutalina) podawanych drog± inhalacji (w przypadkach dychawicy oskrzelowej). Zgodê uzyskuje siê automatycznie z chwil± z³o¿enia wniosku na specjalnym formularzu (z odpowiedni± dokumentacj± medyczn±). Sportowiec rozpoczyna kuracjê, gdy jego formularz zostanie przyjêty przez stosown± organizacjê.
  2. Standardowa dotyczy wszystkich innych zakazanych substancji lub metod leczenia (stosowanych ogólnie tzn. w formie tabletek lub zastrzyków), znajduj±cych siê na li¶cie zakazanej, których nie obejmuje skrócona procedura.

Nale¿y skontaktowaæ siê z odpowiedni± miêdzynarodow± federacj± lub narodow± instytucj±/organizacj± antydopingow± i poprosiæ o formularz. Musi go wype³niæ lekarz, do³±czaj±c medyczn± dokumentacjê z uzasadnieniem konieczno¶ci u¿ycia danego leku czy metody, a nastêpnie wys³aæ do wymienionej wy¿ej organizacji.

  • Wniosek musi byæ z³o¿ony co najmniej na 21 dni przed udzia³em sportowca w zawodach.
  • Wnioski musz± byæ rozpatrzone przez Komitet przed rozpoczêciem leczenia.
  • Je¿eli zapadnie decyzja pozytywna, sportowiec mo¿e rozpocz±æ leczenie w chwili otrzymania autoryzowanej decyzji od odpowiedniej organizacji. Wyj±tek stanowi± rzadkie przypadki zagro¿enia ¿ycia sportowca i konieczno¶ci natychmiastowego wdro¿enia leczenia.

Zezwolenie jest przyznawane dla wdro¿enia okre¶lonego leczenia, odpowiedniego dawkowania leku i na wyznaczony okres czasu, po którym wygasa. Sportowcy powinni zastosowaæ siê do wszystkich zaleceñ wyszczególnionych w zezwoleniu. O jego wydaniu jest informowana WADA, która mo¿e kontrolowaæ realizacjê decyzji.
Wype³niaj±c formularz kontroli dopingowej w czasie zawodów sportowiec musi podaæ, ¿e stosuje dany lek lub metodê na podstawie specjalnego zezwolenia. O ile posiada kopiê protoko³u wyra¿aj±cego zgodê TUE, wskazane jest jej do³±czenie. Gdy Komisja Kontroli Dopingu otrzyma raport z Laboratorium o wykryciu w organizmie zawodnika zakazanej substancji, sprawdza, czy zezwolenie na jej terapeutyczne u¿ycie jest wa¿ne, a wynik analizy (rodzaj substancji, droga wprowadzenia do organizmu, dawka, rodzaj stosowania itd.) zgodny z jego warunkami. Je¿eli wszystkie dane bêd± zgodne z decyzj± Komitetu, wynik testu antydopingowego bêdzie oceniony jako negatywny.
Wszystkie informacje zawarte we wniosku o zezwolenie, zw³aszcza dane medyczne, s± poufne. Cz³oiikowie komitetów TUE zobowi±zani s± do pisemnego potwierdzenia zgody na zachowanie pe³nej poufno¶ci. O ile w podejmowaniu decyzji wskazany bêdzie udzia³ ekspertów, nazwisko sportowca nie bêdzie ujawniane.
Szczegó³owe informacje dotycz±ce procedury wystêpowania i przyznawania zezwoleñ zosta³y zamieszczone przez WADA w Internecie pod adresem: http://www.wada-ama.org.

Glukokortykosteroidy na li¶cie antydopingowej
W zwi±zku ze spraw± Justyny Kowalczyk warto poznaæ charakterystykê glukokortykosteroidów, grupy ¶rodków, umieszczonych na aktualnej li¶cie antydopingowej WADA, których stosowanie podczas zawodów jest zakazane, albowiem dexamethason - lek. który przyjê³a zawodniczka przed startem w zawodach, do nich nale¿y.
Wykaz ¶rodków dopingu obowi±zuj±cy od 1 stycznia 2005 roku istotnie ró¿ni siê od wcze¶niejszych edycji. Pisali¶my o tym szeroko w numerze 1-2 "Sportu Wyczynowego". Przypominamy w skrócie: lista zosta³a podzielona na dwie czê¶ci - pierwsza zawiera ¶rodki, których stosowanie przez sportowców jest zabronione zarówno w czasie zawodów, jak i poza nimi, druga obejmuje grupy ¶rodków, których nie wolno stosowaæ podczas startu w zawodach. Glukokortykosteroidy mieszcz± siê w tej drugiej grupie.
Glukokortykosteroidy znalaz³y siê na li¶cie dopingowej jaki¶ czas temu, jako klasa ¶rodków zakazanych w niektórych dyscyplinach sportu. Ale zakaz ten nie móg³ byæ egzekwowany, gdy¿ brakowa³o odpowiednio czu³ych metod ich wykrywania. Dopiero od niedawna, z chwil± wprowadzenia nowej metody chromatografii cieczowej, sprzê¿onej ze spektrometrem mas (LC-MS lub LC!MS!MS), mo¿na z du¿± precyzj± okre¶laæ zarówno jako¶ciowo, jak i ilo¶ciowo ich obecno¶æ w próbkach moczu. Ich du¿a warto¶æ terapeutyczna musi byæ, w warunkach sportu, odgraniczona od potencjalnego dzia³ania dopinguj±cego.
Glukokortykosteroidy nale¿± do hormonów steroidowych, pochodnych naturalnie syntetyzowanego i wydzielanego przez warstwê pasmowat± kory nadnerczy kortyzolu (hydrokortykosteronu), którego wydzielanie reguluje tzw. o¶ podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa. Wzór strukturalny kortyzolu przedstawia rysunek obok.
Nazwa glukokortykosteroidy pochodzi od najwcze¶niej poznanego dzia³ania kortyzolu na metabolizm wêglowodanów. Do tych procesów nale¿±: nasilenie katabolizmu bia³ek i lipidów wraz z pobudzeniem glukoneogenezy zw³aszcza w w±trobie (powstawanie glukozy z aminokwasów i lipidów - glicerolu) z u¿yciem kwasów t³uszczowych z tkanki t³uszczowej, jako ¼ród³a energii, utrzymuj±ce prawid³owe stê¿enie glukozy we krwi, zw³aszcza podczas wysi³ków fizycznych. Kortyzol jest najwa¿niejszym naturalnym glukokortykosteroidem niezbêdnym do utrzymania prawid³owej czynno¶ci sercowo-naczyniowej, metabolicznej, immunologicznej, zapewnia równowagê homeostatyczn± ustroju oraz zapobiega stanom stresowym. Od ponad 40 lat glukokortykosteroidy s± szeroko stosowane w terapii wielu stanów chorobowych: stanach zapalnych, alergicznych (dychawicy oskrzelowej) i chorobach autoimmunologicznych.

Wzór strukturalny kortyzolu (hydrokortyzonu) (11,17, 21-tri hydroxy, (11 beta) -pregn-4- ene-3, 20-dione).

Oprócz naturalnych glukokortykosteroidów na rynku farmakologicznym znajduj± siê równie¿ ich syntetyczne pochodne. Leki te, stosowane s± zarówno miejscowo, w postaci kropli do oczu, uszu, nosa oraz ma¶ci w ró¿nych chorobach dermatologicznych, jak te¿ ogólnie: w formie tabletek doustnych, zastrzyków domiê¶niowych, lub do chorobowo zmienionych stawów. Glukokortykosteroidy podawane s± równie¿ do¿ylnie w ostrych stanach chorobowych (np. przy wstrz±sie anafilaktycznym). Podawany ¶ródstawowo dirophos wydala siê w moczu w ci±gu 2 tygodni i d³u¿ej.
Do leków glukokortykosteroidowych nale¿± m.in.: krótko dzia³aj±ce (biologiczny okres pó³trwania 6-12h): kortisone, hydrokortisone, o po¶redniej d³ugo¶ci dzia³ania (biologiczny okres pó³trwania 12-36h): prednisone, prednisolone, triamcinolone, methyloprednisolone oraz d³ugo dzia³aj±ce (czas pó³trwania 36-54 h): bethamethason i dexamethason (do 190 h).

Dexamethason
U¿yty przez Justynê Kowalczyk dcxamethason dostêpny jest w postaci tabletek 500 µg lub 1 mg oraz 1% kropli do oczu. Jest to syntetyczny glukokortykosteroid o bardzo silnym dzia³aniu przeciwzapalnym (oko³o 30-krotnie przewy¿szaj±cym dzia³anie hydrokortyzonu) oraz przeciwalergicznym i immunosupresyjnym. Bardzo silnie i d³ugotrwale obni¿a wydzielanie ACTH, prowadz±c przy d³ugotrwa³ej terapii, do wtórnej niedoczynno¶ci kory nadnerczy. Nawet przy stosowaniu przez okres nie d³u¿szy ni¿ 5 dni ca³kowity powrót kory nadnerczy do prawid³owej funkcji i nastêpuje dopiero po tygodniu od zaprzestania leczenia lub redukcji dawki. Okres ten jest znacznie przed³u¿ony (do 3 miesiêcy) przy d³u¿szym leczeniu. Dexamethason wch³ania siê szybko z przewodu pokarmowego, rozpoczynaj±c dzia³anie po oko³o 1-3 godzinach, czas pó³trwania wynosi 190 godzin.

Wzór strukturalny dexamethasonu (9-Jiu- oro-11/”3, 17, 21-trihyc³roxy-16a-methylpregna-1, 4diene-3, 20-dione)

U¿ycie leku jest wskazane przy pierwotnej i wtórnej niewydolno¶ci kory nadnerczy, w przewlek³ej kortykoterapii. W diagnostyce stosuje siê test hamowania wydzielania kory nadnerczy. Krople zaleca siê w ostrych i przewlek³ych alergicznych i zapalnych procesach ga³ki ocznej, po zabiegach i urazach.
Dzia³ania niepo¿±dane (przy d³ugotrwa³ym stosowaniu): polekowa niewydolno¶æ kory nadnerczy, objawy zespo³u Cushinga, rozstêpy i zmiany troficzne skóry, skaza naczyniowa, zanik miê¶ni, nadci¶nienie têtnicze, obrzêki, hypokalemia, osteoporoza, aseptyczna martwica ko¶ci, owrzodzenie ¿o³±dka, krwawienia z przewodu pokarmowego, zapalenie trzustki, spadek odporno¶ci, zwiêkszona podatno¶æ na infekcje, maskuj±ca objawy kliniczne, grzybice, zaburzenia gojenia siê ran, zaburzenia miesi±czkowania, impotencja. Mog± równie¿ wyst±piæ zaburzenia psychiczne: depresja lub stany euforii.
Nag³e odstawienie leku, zw³aszcza gdy stosuje siê go d³u¿ej ni¿ 3 tygodnie, mo¿e powodowaæ zaburzenie ³aknienia, przemêczenie, wymioty, spadek ci¶nienia krwi, trudno¶ci przy oddychaniu, obni¿enie lub wzrost poziomu cukru we krwi, ostre bóle brzucha oraz zaburzenia psychiczne. Stany takie mog± stanowiæ zagro¿enie ¿ycia i wymagaj± natychmiastowej interwencji lekarskiej.
Dexamethason nie jest lekiem przeciwbólowym, a co wiêcej jego stosowanie razem z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, np. kwasem salicylowym, obni¿a ich efekt przeciwbólowy, a zwiêksza ryzyko wystêpowania powik³añ, np. owrzodzeñ ¿o³±dka.

Znajomo¶æ przepisów antydopingowych le¿y w interesie zawodnika
Kodeks antydopingowy podkre¶la dobitnie potrzebê znajomo¶ci przepisów antydopingowych przez zawodnika. Mówi dos³ownie: "chocia¿ w³adze twojego zwi±zku (miêdzynarodowej federacji) oraz <<personel wspieraj±cy>>  - lekarz oraz trener, odpowiadaj± za to, ¿eby¶ by³ w pe³ni poinformowany w sprawach dotycz±cych kontroli dopingowej, bezwzglêdn± odpowiedzialno¶æ ponosisz osobi¶cie ty. Odpowiadasz za to, co dostaje siê do twojego organizmu i musisz znaæ przepisy antydopingowe, jakie znajduj± zastosowanie w danym przypadku".
Dyrektor sportowy PZN, Apoloniusz Tajner, powiedzia³: "To by³a lekkomy¶lno¶æ i nieuwaga zawodniczki i trenera. Nic nie zosta³o zg³oszone do zwi±zku. Szkoda, bo nasza komisja antydopingowa za³atwi³aby Justynie zezwolenie na ten lek". Jeszcze jeden dowód na to, ¿e zawodnik sam musi dbaæ o w³asne sprawy.

PS. Kwesti± wysoko¶ci kary, zmiany decyzji w tej sprawie, argumentów u¿ytych przez strony - w tym opracowaniu ¶wiadomie siê nie zajmowali¶my.

Krzysztof Chrostowski

Artykó³ pochodzi z "Sport Wyczynowy" 2005, nr 7-8/487-488; str. 35-41

Copyright © 1998-2008 PZKaj. All rights reserved.